Intervju: Prof. dr Duško Vulić, kardiolog, dopisni član Akademije nauka i umjetenosti Republike Srpske

Modifikacija faktora rizika je ključni dio primarne i sekundarne prevencije bolesti srca i krvnih sudova

U skladu sa novim preporukama o prevenciji kardiovaskularnim bolesti definisane su ključne komponente primarne prevencije: promjena životnih navika, prestanak pušenja, zdrava ishrana, fizička aktivnost, te mala doza acetil salicilne kiseline 75-100 mg

Popularan naziv koji se koristi za kardiovaskularne bolesti jeste i „moderne bolesti“, jer spadaju u bolesti savremenog doba u kom su stres, nepravilna ishrana i često konzumiranje alkohola i cigareta postale svakodnevne navike. Činjenica jeste da je brzina života donijela sa sobom mnoge negativne navike, a među njima i manju fizičku aktivnost kod većine stanovnika. Sve su ovo razlozi, pojedinačno ili zajedno, zbog čega su kardiovaskularne bolesti uzrok su za oko 18 miliona smrti godišnje u svijetu, a procjene su da će do 2030. taj broj porasti na 23 miliona smrtnih slučajeva.

Kardiovaskularne bolesti (KVB), od kojih je koronarno srčano oboljenje najčešće, glavni su uzrok smrti kod osoba srednje i starije životne dobi u većini evropskih zemalja i one uzrokuju 49 posto svih smrti u Evropi i 30 posto svih smrti prije 65 godina. Međutim, postoje značajne razlike u smrtnosti između zemalja kao i u jednoj zemlji tokom vremena, tako da je smrtnost u zapadnim zemljama opadala za 2 posto godišnje, a povećavala se za 6 posto u istočnim, te dijelovima Centralne Evrope. Prema dostupnim podacima iz 2018. godine, kod nas je mortalitet iznosio 48 posto.

Govori se mnogo o primarnoj i sekundarnoj prevenciji kardiovaskularnih bolesti. Možete li pojasniti šta podrazumjeva primarna, a šta sekundarna prevencija?

Prevencija poremećaja zdravlja podrazumijeva mjere vezane za očuvanje, unapređenje i uspostavljanje zdravlja koje je narušeno. Ako sve ovo nije moguće, mjere su usmjerene ka usporavanju nepovoljnog toka i ishoda bolesti. Sveukupni cilj prevencije kardiovaskularnih bolesti kod pacijenata sa klinički ustanovljenom bolesti i kod osoba sa visokim rizikom je isti – da se smanji rizik glavnih kardiovaskularnih posljedica i na taj način smanji prijevremena invalidnost i smrtnost, te da se produži preživljavanje i poboljša kvalitet života. Primarna prevencija koronarne bolesti predstavlja prevenciju početka bolesti kod osoba bez ranijih simptoma. Ona obuhvata postupke koje treba sprovesti kako do bolesti ne bi došlo. Može biti definisana kao prevencija procesa aterosklerotske bolesti.

Sekundarnu prevenciju čine mjere koje su na raspolaganju i pojedincima i čitavoj populaciji radi otkrivanja oboljenja, bržeg i uspješnijeg intervenisanja, odnosno, sve mjere usmjerene protiv napredovanja ili vraćanja bolesti (recidiva) kod osoba sa već utvrđenim oboljenjem. Sekundarnu prevenciju kardiovaskularnih bolesti činile bi mjere čiji je cilj sprečavanje vraćanja bolesti i progresije ateroskleroze kod osoba koje već imaju razvijenu aterosklerotsku bolest.

Koliko je sama prevencija važna za zdravlje srca?

Razvoj bolesti srca i krvnih sudova je u velikoj mjeri povezan sa stilom života i srodnim faktorima rizika. Postoje naučni dokazi da promjena stila života i redukcija faktora rizika mogu usporiti razvoj bolesti srca i krvnih sudova i prije i poslije ispoljavanja kliničkih manifestacija. Pod znatno većim rizikom je osoba koja ima više umjerenih faktora rizika, nego druga osoba koja ima samo jedan, ali jako visoki faktor rizika. Vodiči za faktore rizika su prije bili zaokupljeni procjenom samo jednog faktora rizika – hipertenzijom, hiperlipidemijom ili dijabetesom, što je rezultovalo neprikladnim isticanjem samo pojedinačnih visokih faktora, a ne na sveukupnom nivou rizika nastalom kombinacijom više faktora. Ovakav pristup potvrđuje tri važne činjenice: da kardiovaskularne bolesti imaju multifaktorsku etiologiju, da faktori rizika mogu imati višestruke efekte i da se kao ljekari trebamo baviti kompletnom osobom, a ne samo jednim faktorom rizika kod te osobe.

Modifikacija faktora rizika je ključni dio primarne i sekundarne prevencije bolesti srca i krvnih sudova. Glavni faktori rizika ostaju važni prediktori dugogodišnje prognoze kod osoba sa ovim oboljenjima. Ključno je postići promjenu načina života i optimatizaciju kontrole faktora rizika. Bolesnici koji su uspjeli da ostvare povećanje fizičke aktivnosti i promjenu ishrane smanjili su relativni rizik za 54 posto a oni koji su prestali pušiti za 43 posto pojavu novih događaja narednih 6 mjeseci.

Šta se preporučuje osobama sa povećanim rizikom od kardiovaskularnih bolesti u prevenciji srčanog udara?

U skladu sa novim preporukama o prevenciji kardiovaskularnim bolestima definisane su ključne komponente primarne prevencije: Promjena životnih navika; prestanak pušenja; zdrava ishrana sa naglaskom na unos povrća, voća, mahunarki, orašastih plodоva, integralnih žitarica i ribe, uz umjereno korištenje soli; balans kalorija; fizička aktivnost, odnosno 150 minuta fizičke aktivnosti umjerenog intenziteta sedmično ili 30 minuta dnevno. Takođe, mala doza acetilsalicilne kiseline 75-100 mg kod osoba od 40-75 godina sa visokim rizikom (povišen krvni pritisak, dijabetes, povišen holesterol) ukoliko nemaju povišen rizik krvarenja.

Potrebno je analizirati psihosocijalne faktore putem kliničkih intervjua da bi se identifikovale barijere u sprovodjenju mjera promjene načina života i adekvatne primjene lijekova. Neophodno je insistiranje promjene načina života i korištenje kardioprotektivnih lijekova (ACE inhibitori, beta blokatori, statini, antiagregacioni ljekovi) u postizanju ciljnih vrijednosti kod bolesnika sa kardiovaskularnim bolestima.

Kada i koliko često je neophodan pregled kardiologa?

Pacijenti sa faktorima rizika u okviru primarne prevencije dolaze po preporuci porodičnog ljekara dok oboljeli u okviru sekundarne prevencije dolaze na kardiološke kontrole svakih 4 do 6 mjeseci.